Topraga Dusen Bereket

TAGAŞ girişimi

Kuruluşunun ilk 10 yılında büyüme

stratejisi doğrultusunda çok sayıda

şirketin kuruluşunu gerçekleştiren

ve iştiraklere katılan Toros Tarım’ın

bu dönem içinde yer aldığı girişim-

lerden biri de Türk-Arap Gübre A.Ş.

(TAGAŞ) idi. TAGAŞ, Başbakan Tur-

gut Özal’ın öncülüğünde, Türkiye

ve Arap ülkeleri arasında teknik,

ekonomik ve endüstriyel işbirliğini

geliştirmek amacıyla kimyevi güb-

re üretmek ve pazarlamak üzere Ya-

bancı Sermayeyi Teşvik Kanunu çer-

çevesinde 16 Mayıs 1985 tarihinde

kurulmuştu.

Bu girişime, 1960’lı yılların sonun-

da Kuveytlilerle eşit ortaklık yoluy-

la kurulmuş olan Akdeniz Gübre ör-

nek teşkil etmişti. Turgut Özal’ın

henüz başbakan yardımcısı oldu-

ğu 1982 yılında Kuveyt’e yaptığı bir

gezi sırasında, Akdeniz Gübre dışın-

da Türkiye’de, Kuveyt ve Tunus ser-

mayesinin katılımıyla ikinci bir güb-

re fabrikası daha kurulmasına karar

verilmiş, ancak sonrasında bu yönde

somut bir ilerleme sağlanamamıştı.

Söz konusu proje 1985 yılında bu

kez Tunus, Kuveyt ve Türkiye’nin

yanı sıra Suudi Arabistan ve Birleşik

Arap Emirlikleri’nin de katılmasıyla

beşli bir ortaklık olarak TAGAŞ adıy-

la hayata geçmişti. Kurulacak tesis

yılda 462 bin ton DAP/NPK, 396 bin

ton nitrik asit ve 520/660 bin ton

AN/CAN gübresi üretecekti. Tesiste

gübre üretimi ithal amonyak ve fos-

forik aside dayalı olarak gerçekleşti-

rilecek ve ürünler öncelikle Türkiye

pazarına sunulacaktı.

Fabrikanın, Akdeniz Gübre’ye ait

tesislerin hemen bitişiğinde kurul-

ması kararlaştırılmıştı. İlk planlara

göre 1985 yılının ikinci yarısında in-

şaatına başlanacak olan tesis üç yıl-

da tamamlanacak ve 1988 yılı sonla-

rında işletmeye alınacaktı. Şirketin

ortaklık yapısı ve sermaye dağılımı

ise yandaki şekildeydi.

Erhan Öner’e göre Toros Gübre’nin

TAGAŞ girişimine katılması tümüy-

le anlık bir gelişme sonucunda, bi-

raz da Başbakan Turgut Özal’ın ar-

zusuyla olmuştu:

Rahmetli Turgut Özal, yeni bir

gübre fabrikası kurulmasına ve

Arap sermayesinin Türkiye’ye ge-

tirilmesine çalışıyor. Yine Akde-

niz Gübre gibi bir proje düşünülü-

yor; birçok Arap ülkesini kapsaya-

cak şekilde. Tunus var, Suudi Ara-

bistan var, Emirlikler var, Kuveyt

var. Plana göre tesisin %30-40’ı

Türk tarafının olacak, geri kala-

nı da Araplar arasında paylaştı-

rılacak. Turgut Bey, projeye dina-

mizm kazandırsın diye %10’la bir

özel sektör firmasının da girmesi-

ni istiyor ve bizi öneriyor.

Bir gün TÜGSAŞ’ın o dönemki ge-

nel müdürü aradı, “Sayın Başba-

kan sizin de ortak olmanızı arzu

ediyor. Ne dersiniz?” dedi. Ben de-

dim ki “Dosyayı bir gönderin, ba-

kalım, değerlendirelim. Size cevap

veririz birkaç gün içinde.” “Neyi

değerlendireceksiniz?” dedi. “Pro-

je, maliyet artı kâr şeklinde. Yani

üreteceksin, üstüne belirli bir kâr

koyacaksın, öyle satacaksın. Yani

bir fizibilite yapmaya dahi lüzum

yok.” “Peki,” dedik, patronlarla ko-

nuştuk. Ertesi gün de dedik ki “Biz

varız!” Böylece %10’la Toros ola-

rak biz de TAGAŞ’a ortak olduk.

TAGAŞ’ın resmen kurulmasından

sonra 1986 yılı içinde tesisin ku-

rulmasına yönelik ilk adımlar atıl-

dı. Açılan 120 milyon dolarlık iha-

leyi Amerikan C.F. Brown firması-

nın önderliğindeki bir konsorsiyum

kazandı. Konsorsiyumda Tunus’tan

Tunisie Engineering et Construc-

tion Industrielle (TECI) firması ile

Tekfen ve Tümaş Mühendislik fir-

maları da yer alıyordu.

Ancak henüz inşaat başlamadan, ku-

ruluşundan bir yıl sonra TAGAŞ ya-

tırımı tehlikeye girdi. Yapılan an-

laşmaya ve buna bağlı olarak ha-

zırlanan Yabancı Sermayeli Yatırım

Kararnamesi’ne göre TAGAŞ’a çeşit-

li vergi kolaylıkları ve fiyat garantisi

getirildiği gibi, üretilecek tüm güb-

renin Zirai Donatım Kurumu tara-

fından satın alınması garanti edil-

mişti. Oysa 1986 Temmuz’undan iti-

baren Türkiye’de yürürlüğe giren

yeni gübre rejimi, böyle bir uygula-

mayı pratik olarak olanaksız hale ge-

tiriyordu. Kuveytli ortak PIC, Türk

hükümetini verilen taahhüdün yeri-

ne getirilmemesiyle suçluyor, gübre

sektöründe uygulanmaya başlayan

serbest fiyat politikasının TAGAŞ’ı

zarara uğratacağı gerekçesiyle yatı-

rımdan çekilmek istiyordu. Yakla-

şık 150 milyon dolarlık sermaye kat-

kısıyla TAGAŞ projesinin en önem-

li yatırımcılarından biri olan PIC’nin

bu tavrı, projenin tamamen durma-

sına yol açmıştı.

Sonraki yıllarda TAGAŞ’ın yeniden

canlandırılmasına yönelik bazı giri-

şimler olduysa da, bunların hiçbirin-

den sonuç alınamadı. Örneğin, inşa-

at işlerine ilişkin olarak 1987 yılında

imzalanan anlaşma 1988’de feshedi-

TAGAŞ’ın ortakları

Hissesi (%)

Petrochemical Ind. Corp. (PIC) - Kuveyt

25,00

Industries Chimiques Maghrébines (ICM) - Tunus

15,00

Arab Petroleum Investments (APICORP) - S. Arabistan

12,94

Arabian General Investment (AGICO) - BAE

2,06

TÜGSAŞ

20,00

Akgübre

15,00

Toros Gübre

10,00