3 / 11
TOROS TARIM > Çiftçi Dostu > Gübreleme Önerileri > Zeytinde Dengeli Gübreleme
Şekil 4. Toprağın pH Değerinin Fosfor Alımına Etkisi
Kireci az veya hiç olmayan ve yağışı fazla olan yörelerde toprağın pH değeri genellikle düşüktür. Bu gibi topraklarda kalsiyum ve magnezyum eksikliğinin yanında
mikroelementlerden bor noksanlığına çok sık rastlanmaktadır. Zeytinde özellikle çiçeklenme ve meyve tutumu üzerine önemli derecede etkisi olan bor elementinin bu gibi
topraklarda uygulanması veya borlu gübre kullanılması gerekmektedir. Toprağın pH değerini bilmek sureti ile azda olsa fosforlu gübre bakımından doğru gübreleme yapmak
mümkündür. Şekil 4’ten de görülebileceği gibi pH değeri 7’nin altında olan topraklarda fosforu H
2
PO
4
formunda olan Triple süperfosfat veya Monoamonyum fosfat (MAP)
formunda gübre kullanmak gerekir. Buna karşılık toprağın pH değeri özellikle 7.5’in üzerinde olan kireçli topraklarda ise fosforu HPO
4
formunda olan Diamonyum fosfat tipinde
gübre kullanmak daha doğrudur. İki veya üç besinli kompoze gübrelerdeki fosforun formu her iki tipte de bulunabilmektedir. Fosfor formunun toprağın pH değerinden bu kadar
etkilenmesinin nedeni suda çözünme ve bitkiler tarafından alınabilme oranı ile ilgilidir. Düşük pH değerlerinde Triple süperfosfat ve monoamonyum fosfatın (MAP) fosforu daha
fazla bitkiler tarafından alınırken DAP gübresindeki fosfor daha yüksek pH değerlerinde bitkiler tarafından daha kolay alınabilmektedir.
Toprağın pH değerinin 6.5’in altında ve özellikle 6.0’ın altında olan toprakların pH değerinin yükseltilmesi gerekmektedir. Bunu için kireçleme yapmak gerekir. Toprağa ilave
edilen kireçleme materyalindeki kalsiyum toprak suyunda eriyerek (çözünerek) kalsiyum serbest hale gelir, toprakta asitliği meydana getiren ve kil mineraline bağlı olan hidrojen
iyonu ile yer değiştirerek fazla asitliği nötralize eder.
Zeytinliklerde en uygun kireçleme zamanı sonbahar aylarıdır. Toprak analizi yaptırarak zeytinin kılcal kök derinliği, dikim mesafesi, zeytinin yaşı ve kirecin uygulama yöntemine
(serpme-bant) göre kireçleme yapmak gerekir. Kireçleme materyalinin etkinliği, kullanılacak kireçleme materyalinin cinsine bağlıdır (Tablo 1).
Tablo 1. Toprak pH Değerini Yükseltmek İçin Kullanılabilecek Bazı Kireçleme Materyalleri
Adı
Kimyasal Formülü
Kireç (CaCO
3
) Eşdeğer %'si
Kireç
CaCO
3
100
Kalsiyum Oksit
CaO
170
Kalsiyum Hidrosit
Ca(OH)
2
137
Dolomit
CaMg(CO
3
)
2
109
Kireçleme materyalinin safiyeti ne kadar yüksek ve ne kadar ince öğütülmüş ise etkinliği o derecede yüksek olur. Ayrıca, kireçleme materyalini belirlerken suda çözünme
(iyonlara ayrılma) oranını da dikkate almak gerekmektedir. Bir ton suda 10-15 gr kireç eriyerek (çözünerek) kalsiyum (Ca) ve Karbonat (CO
3
) veya bikarbonat (HCO
3
) haline
gelebilmektedir. Bu nedenle CaCO
3
’ın (kirecin) suda çözünme oranı düşüktür. Bir dekarlık bir alana 20 cm kalınlığındaki bir toprak tabakasının pH değerinin yükseltilmesi için
uygulanacak kireç miktarı Tablo 2’de verilmiştir. Toprağın bünyesi ve uygulama şekline göre kireçleme yapmak gerekir. En doğru kireçleme toprak analizine göre tavsiye edilen
kireç uygulamasıdır. Ülkemizde en yaygın olarak tarım kireci adı ile adlandırılmış olan DOLOMİT kullanımıdır. Sönmemiş kirecin tercih edilmemesinin nedeni suda erime
oranının çok az ve yavaş olmasındandır. Dolomit’in tercih nedeni ise hem kirece oranla etkinlik değerinin % 10 kadar daha fazla ve hem bünyesinde bitki besini olarak % 3-12
arasında magnezyum ihtiva etmesindendir. Bunun yanında suda erime oranının kirece oranla daha yüksek ve hızlı olmasıdır.
Tablo 2. 20 Cm Kalınlığında Bir Dekarlık Bir Toprağın PH Değerini Yükseltmek İçin Gerekli Kireç Miktarı (Kg/dekar)
Toprağın PH
Değeri
İstenilen
Toprak PH'sı
Toprak Bünyesi
Hafif
(Kumsal)
Orta
(Tın)
Ağır
(Killi)
5.0
6.5
225 (100)
600 (300)
800 (400)
5.5
6.5
150 (75)
300 (150)
500 (250)
6.0
6.5
75 (40)
150 (75)
250 (125)
Not:
Parantez içinde verilen miktarlar bant halinde uygulanması durumunda kullanılacak miktarlardır.
Kireçleme materyalinin toprak şartlarına göre uygulanmasından sonra meydana gelen kimyasal reaksiyonlar aşağıda eşitlikler halinde verilmiştir. Kireç (CaCO
3
) 1100
o
C’de
yakılmak sureti ile CaCO
3
CaO + CO
2
oluşur. Meydana gelen (CaO) kalsiyum oksit (yanmış kireç) su ile reaksiyona girince CaO + H
2
O Ca(OH)
2
kalsiyum
hidroksit meydana gelir. Benzer durum tarım kireci diye adlandırılan dolomit için de geçerlidir, aynı kimyasal reaksiyonlar bu bileşikte de meydana gelir. Kireçleme materyali