38 / 72
Yukarıdaki formülden de görülece i gibi nötr ve hafif asit artlarda, toprakta yeterli
rutubetin az ve iyi havalanabilen topraklarda ortam sıcaklı ının + (10–30) C aralarında olması
durumunda nitrifikasyon olayı hızla cereyan eder. Burada bir azot kaybı olmayıp, azotun form
de i tirme olayı meydana gelir ve ortamda H
+
iyonu olu arak az da olsa topra ın pH de erinin
dü mesine neden olur. So uk, kuru ve iyi havalanmayan topraklarda amonyumun nitrata
dönü mesi olmaz.
• Topra a nitrat (NO
3
) formunda uygulanan azotlu gübrelerden veya amonyumun nitrata
dönü mesi sonucu olu an nitrat azotu topraktaki bazı artlara (topra ın fazla su tutması
iyi havalanmayan topraklar, toprak sıcaklı ının yüksek olması, organik maddenin
yüksek olması, ve topra ın pH de erinin nötr olması) ba lı olarak nitrat azotundan
atmosfere gaz halinde (NO
2
, N
2
O ve N
2
) azot kaybı meydana gelir. Toprakta
mikroorganizmaların enzimatik reaksiyonları sonucunda nitrattan atmosfere azot kaybı
olur. Bu olaya denitrifikasyon adı verilir. Bu biyokimyasal olay a a ıda basit bir ekilde
formülüne edilmi tir.
-O
2
-O
2
-O
-O
2 NO
3
-
2NO
2
-
2NO
-
N
2
O
-
N
2
Açıkta yapılan yeti tiricilikte oldu u gibi sera topraklarının yo un ya ı altında olmaması,
a ırı sulama yapılmaması (nematod için göllendirme sulama hariç) seralarda denitrifikasyon yolu
ile fazla miktarda azot kaybı olmaz.
• Toprak özelliklerine, bitki örtüsüne ve atmosfer sıcaklı ına ba lı olarak amonyum
formunda veya üre formunda toprak yüzeyine uygulanıp topra a karı tırılmayan azotlu
gübrelerden gaz halinde amonyak (NH
3
) eklinde azot kaybına sebep olur. Bu olay hafif
bünyeli kumsal topraklarda daha belirgin olarak görülür. Atmosfer sıcaklı ının yüksek
olması durumunda topra a uygulanan üre hidrolize olarak amonyum olu ur ve sıcaklık
nedeni ile toprak yüzeyindeki nem de buharla arak, toprak nemi ile birlikte amonyak
kaybı meydana gelir.
CO(NH
2
)
2
+ 2H
2
O ÜRE AZ (NH
4
)
2
CO
3
2NH
3
+ CO
2
+ H
2
O
Topra ın pH de erinin nötr ve hafif aside do ru olması, topra ın katyon de i im
kapasitesinin yüksek olması, toprak sıcaklı ının az olması ve toprak yüzeyine serpilerek verilen
gübrelerin topra a karı tırılması bu yolla azot kaybını azaltır. Mineral gübrelerden bu yolla azot
kaybı en fazla olan üre ve amonyum sülfat gübreleridir. % 26 N ihtiva eden amonyum nitratın, %
33 N ihtiva eden amonyum nitrata oranla bu yolla azot kaybı daha azdır.
2.4.2. Fosforlu gübrelerin toprak tepkimeleri
Bitkiler geli me ortamlarından fosforu H
2
PO
4
-
(primer) ve HPO
4
-2
(sekonder) iyonları
halinde alırlar. Bu iyonların bitkiler tarafından alınım oranları (H
2
PO
4
-
/ HPO
4
-2
) 10/1
düzeyindedir (Foth ve Ellis, 1998). Bu iki iyonun toprak çözeltisinde de i imi
HPO
4
-2
+ H
+
H
2
PO
4
eklinde olup topra ın pH de erine ba lıdır (Mengel ve Kirkby).
Topra a uygulanan fosforlu gübrelerin alınabilirli i üzerine topra ın pH de eri, topra ın
CaCO
3
miktarı, topra ın de i ebilir Ca
++
miktarı, toprakta kilin cinsi ve miktarı, topra ın organik
madde düzeyi, uygulanan fosforlu gübrelerin cins, uygulama ekli ve toprak sıcaklı ı gibi etmenler
etki etmektedir. Bu etmenlerin topra a uygulanan fosforlu gübrelerle etkile meleri sonucu fosforun