25 / 104
24
Yukarıdaki formülden de görülece i gibi nötr ve hafif asit artlarda, toprakta yeterli
rutubetin az ve iyi havalanabilen topraklarda ortam sıcaklı ının + (10–30) C aralarında
olması durumunda nitrifikasyon olayı hızla cereyan eder. Burada bir azot kaybı olmayıp,
azotun form de i tirme olayı meydana gelir ve ortamda H
+
iyonu olu arak az da olsa topra ın
pH de erinin dü mesine neden olur. So uk, kuru ve iyi havalanmayan topraklarda
amonyumun nitrata dönü mesi olmaz.
• Topra a nitrat (NO
3
) formunda uygulanan azotlu gübrelerden veya amonyumun
nitrata dönü mesi sonucu olu an nitrat azotu topraktaki bazı artlara (topra ın fazla
su tutması iyi havalanmayan topraklar, toprak sıcaklı ının yüksek olması, organik
maddenin yüksek olması, ve topra ın pH de erinin nötr olması) ba lı olarak nitrat
azotundan atmosfere gaz halinde (NO
2
, N
2
O ve N
2
) azot kaybı meydana gelir.
Toprakta mikroorganizmaların enzimatik reaksiyonları sonucunda nitrattan
atmosfere azot kaybı olur. Bu olaya denitrifikasyon adı verilir. Bu biyokimyasal
olay a a ıda basit bir ekilde formülüne edilmi tir.
O
2
O
2
O
O
2 NO
3
-
2NO
2
-
2NO
-
N
2
O
-
N
2
Açıkta yapılan yeti tiricilikte oldu u gibi sera topraklarının yo un ya ı altında
olmaması, a ırı sulama yapılmaması (nematod için göllendirme sulama hariç) seralarda
denitrifikasyon yolu ile fazla miktarda azot kaybı olmaz.
• Toprak özelliklerine, bitki örtüsüne ve atmosfer sıcaklı ına ba lı olarak amonyum
formunda veya üre formunda toprak yüzeyine uygulanıp topra a karı tırılmayan
azotlu gübrelerden gaz halinde amonyak (NH
3
) eklinde azot kaybına sebep olur.
Bu olay hafif bünyeli kumsal topraklarda daha belirgin olarak görülür. Atmosfer
sıcaklı ının yüksek olması durumunda topra a uygulanan üre hidrolize olarak
amonyum olu ur ve sıcaklık nedeni ile toprak yüzeyindeki nem de buharla arak,
toprak nemi ile birlikte amonyak kaybı meydana gelir.
CO(NH
2
)
2
+ 2H
2
O ÜRE AZ (NH
4
)
2
CO
3
2NH
3
+ CO
2
+ H
2
O
Topra ın pH de erinin nötr ve hafif aside do ru olması, topra ın katyon de i im
kapasitesinin yüksek olması, toprak sıcaklı ının az olması ve toprak yüzeyine serpilerek
verilen gübrelerin topra a karı tırılması bu yolla azot kaybını azaltır. Mineral gübrelerden bu
yolla azot kaybı en fazla olan üre ve amonyum sülfat gübreleridir. % 26 N ihtiva eden
amonyum nitratın, % 33 N ihtiva eden amonyum nitrata oranla bu yolla azot kaybı daha azdır.
1.6.2. Fosforlu gübrelerin toprak tepkimeleri
Bitkiler geli me ortamlarından fosforu H
2
PO
4
-
(primer) ve HPO
4
-2
(sekonder) iyonları
halinde alırlar. Bu iyonların bitkiler tarafından alınım oranları (H
2
PO
4
-
/ HPO
4
-2
) 10/1
düzeyindedir (Foth ve Ellis, 1998). Bu iki iyonun toprak çözeltisinde de i imi
HPO
4
-2
+ H
+
H
2
PO
4
eklinde olup topra ın pH de erine ba lıdır (Mengel ve Kirkby).