aycicegi

9 / 18

formundadır.İlk gübrelemede azotun amonyum formunda olmasının diğer nedeni de nitrat azotunun elektriksel yük bakımından eksi(-) elektrik yüküne sahip olmasıdır.Eksi
elektrik yüküne sahip nitrat azotu yine eksi elektrik yüküne sahip fosforun(H 2PO4)-1ve (HPO4)-2iyonlarının bitki kökleri tarafından alınmasını sekteye uğratır.Böylece bitkinin ilk
gelişme dönemlerinde enerji ihtiyacını karşılayacak fosforlu bileşiklerin oluşması engellenir ve nedenle ilk gübrelemede azotun amonyum formunda olması bitki
tarafından tercih durum tüm bitkiler için aynıdır(çeltik bitkisi hariç).İlk gübrelemede azotun amonyum formunda verilmesinin veya bitki tarafından tercih edilmesinin diğer
bir nedeni de, tohumun çimlenmesinden sonra toprak yüzeyine çıkış yapan ayçiçeği ilk gerçek yapraklarını verdikten sonra hızlı bir gelişme gösterecektir. Hızlı gelişme, bitki
bünyesinde azotlu bileşiklerin bir an önce oluşmasına bağlıdır. Bitkinin fotosentez olayı sonucunda meydana getirdiği organik asitlerin azotlu bileşikler (amino asitler) haline
gelebilmesi için, topraktan nitrat ve amonyum halinde alınan azotun bitki bünyesinde enzimatik reaksiyonlar sonucunda amin formuna (NH2) çevrikmesi gerekmektedir. Nitrat
azotuna oranla amonyum azotunun daha kolay bir şekilde bitki bünyesinde amin azotu haline gelebilmesi nedeni ile bitki bünyesindeki organik asitlerle bitki tarafından alınan
amonyum azotu kısa sürede amino asitleri (protein yapı taşı) meydana kimyasal olayda amonyumdan iki adet hidrojen azalması ile olur.Nitrat azotunda ise önce
oksijenlerin azottan çıkarılması ve yerine iki adet hidrojen ilave edilmesi ile olur, bu ise daha fazla bitkinin enerji sarf etmesi demektir.Bitkinin gelişme döneminin ilerlemesi ile
toprakta fazla tutulmayan serbest nitrat azotu çok kolay bir şekilde alınır ve bitkinin hızlı azot alımı sağlanarak gelişme nedenle üst gübrelemede nitrat formunda
azotlu gübre tercih edilmektedir.
Resim 1.Azot Noksanlığı
Azotlu Gübreler
Amonyum Sulfat
Amonyum sulfat(NH4)2SO4gübresi bünyesinde %21 oranında azot(N) ihtiva eder.Bunun yanında yapısında sulfat (SO4) formunda %24 oranında kükürt(S)
bulunmaktadır.Amonyum sülfatın kükürdü topraktan bitkiler tarafından alınabilir sülfat (SO4) formundadır.Beyaz renkli kristal yapıya (şeker kristali gibi) sahip olduğu için üreticiler
tarafından çoğu kez şeker gübre olarak adlandırılır.Daha önce açıklandığı gibi amonyum azotu topraktaki kil minareleri tarafından kolaylıkla tutulduğu için (+) elektriksel yüke
sahip olduğundan topraktan yıkanmaz, toprağın şartlarına bağlı olarak (sıcaklık, pH, bakteri gibi) amonyum azotu toprakta nitrata çevrilir.Amonyumun toprakta nitrata dönüşmesi
sonucu toprakta hidrojen iyonu oluşur ve az dahi olsa toprağın pH değerinin azalmasına veya toprakta pH değerinin yükselmemesine neden olur.Bitki kökleri tarafından
topraktan amonyum iyonunun alınması esnasında bitki köklerinden toprağa (+) elektrik yüküne sahip hidrojen(H+) iyonu verilmektedir, bu nedenle de amonyum formunda azotlu
gübreler genellikle fizyolojik asit karakterli gübreler olarak adlandırılır.
Üre
Üre gübresi CO(NH2) beyaz pril yapıya sahip olup bünyesinde %46 oranında azot (N) bulunmaktadır.Üredeki azotu bitki doğrudan alamaz.Üre gübresi toprağa verildikten sonra
üre bakterilerinin enzimatik reaksiyonları sonucu ürede NH2 formundaki azot amonyum (NH4) formuna çevrilir ve bitki ancak bu formdaki azottan istifade eder.Toprağa
karıştırılan üre bakteriler tarafından amonyuma çevrilmeden önce toprak suyunda eriyerek katı üre sıvı üre haline geçer, çok hafif bünyeli geçirgen yapıya sahip topraklarda üre
verildikten birkaç gün sonra aşırı yağış olması durumunda sıvı hale geçmiş ürenin bir kısmı toprak derinliğine doğru yıkanabilir, bunu nedeni üre amonyum ve nitrat gibi
elektriksel yüke sahip değildir.Özellikle üst gübrelemede üre gübresi toprağa verildikten sonra toprak yüzeyinde uzun süre toprağa karıştırılmadan bırakılacak olursa ürenin
bakteriler tarafından amonyum azotuna çevrilmesi esnasında fazla kireçli pH değeri yüksek topraklarda amonyak halinde azot kaybı meydana gelebilir.Üre kullanımında bu
hususlara dikkat etmek gerekir. Piril üreden daha iri yapıya sahip granül üre de tarımda kullanılmaktadır. Pril üre ile aynı kimyasal özelliklere sahip olmasına rağmen granül üre
daha iri daneli olması nedeniyle atım kolaylığı sağlar.
Amonyum Nitrat
Amonyum Nitrat(NH4NO3) gübresi azotu bitkiler tarafından alınabilir formda olan hem amonyum(NH 4) ve hem de nitrat(NO3) formunda ihtiva eder, granül yapıya sahiptir.İki ayrı
tipi bulunmaktadır.%26 oranında azot ihtiva eden tipi genellikle kalsiyum amonyum nitrat(CAN) gübresi ile anılır, diğeri ise %33 oranında azot ihtiva eden tipi ise amonyum nitrat
olarak ikinci tipinin damlama sulama sistemine uygun olan ayrı bir çeşidi de bulunmakta ve etkili madde miktarı aynıdır.CAN gübresi ile Amonyum Nitrat
gübresi arasında kimyasal formül bakımından bir farklılık bulunmamakta, tek farkı patlamayı önlemek amacı ile içine ilave edilen katkı maddesi miktarlarından ileri
gelmektedir.Nitrat azotunun patlama özelliği olması nedeni ile TSE ve EC normlarına göre içlerine patlamayı önleyici madde(kireç, dolamit kireci) ilave edilmek mecburiyeti
üretim şekli tüm dünyada aynı şekildedir.İster ülkemizde üretilmiş olsun isterse ithal yolu ile getirilmiş olsun amonyum nitrat gübreleri aynı özelliklere
sahiptir.Üreticilerin bu iki gübreden birini kullanmada tercih nedenleri toprak tipi ve yağış durumudur. Toprak çok geçirgen yapıya sahip kumsal bir bünyeye sahip ise %26 CAN
gübresinin tercih edilmesi gerekir.%33N amonyum nitrat gübresinin içindeki katkı maddesinin oranı %26N’e oranla biraz daha az olması nedeni ile suda erime oranı daha fazla
ve bu nedenle topraktan nitrat azotunun yıkanma oranı daha hızlı ve daha fazla olur.İklim şartlarına göre bazı yıllar sulama yapılmayan yörelerde normale oranla daha az yağış
gibi durumlarda %33N amonyum nitrat gübresi kullanımı tercih edilir.
Amonyum nitrat suda eridiği zaman (+) elektrik yüküne sahip amonyum iyonu ile (-) elektrik yüküne sahip nitrat iyonu haline geçer.Bitki kökleri tarafından (+) yüklü besin
elementi alınırken ortama (+) yüklü(H), (-) elektrik yüklü besin elementi alınırken ise (-) elektrik yüklü hidroksil(OH) veya bikarbonat(HCO 3) kökler vasıtası ile bir nevi
değiş tokuş işlemi nedenle amonyum nitrat veya CAN diye tanımladığımız amonyum nitrat gübreleri fizyolojik yönden nötr karakterli gübrelerdir.